E doobroo...
Ajde da vidimo kako je AgRef izgledala za vremena vaše ljubljene "narodne dinastije" Karađorđevića.
Da napomenem da su pravopisne greške i fontovska neslaganja posledica različite literature.
Pa kaže...
Povod agrarnoj reformi bilo je i obećanje koje je srpska vlada formalno dala na Krfu 1917. godine da će svaki dobrovoljac dobiti posle završetka rata osam jutara ako je borac i pet jutara zemlje ako nije bio borac.
Agrarna reforma nastala je iz želje da se likvidiraju feudalni odnosi u novostvorenoj Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca (SHS), da se odgovori očekivanjima seljaka iz pasivnih krajeva za poboljšanjem njihovog položaja, da se koloniziraju severni, nacionalno mešoviti krajevi (posebno Vojvodina) i da se veleposednicima stranim državljanima, često odanima tuđim dinastijama, oduzme zemlja.
Ideja o agrarnoj reformi nije bila samo pitanje političkog trenutka, već i nastavak težnji seljaka i reformskih agrarnih pokreta iz prethodnih decenija.
U januaru 1919. godine objavljen je
Manifest Regenta Aleksandra narodu u kojem je, između ostalog, bilo rečeno: „ Ja želim da se odmah pristupi pravednom rešenju agrarnog pitanja, i da se ukinu kmetstva i veliki zemljišni posedi. U oba slučaja zemlja će se podeliti među siromašne zemljoradnike, s pravičnom naknadom dosadašnjim njenim vlasnicima...
Zato sam pozvao Moju vladu da odmah obrazuje komisiju, koja će spremiti rešenje agrarnog pitanja, a seljake-kmetove pozivam da, s poverenjem u moju Kraljevsku reč, mirno sačekaju, da im naša država zakonskim putem preda zemlju...“.
[2]
Manifest je imao kompromisni ton kako bi i seljaštvo i zemljoposednici njime bili zadovoljni.
Regentov potez izazvao je željeni efekat, jer je nakon objavljivanja proglasa došlo do smirivanja prilično uzavrelog raspoloženja među seljaštvom.
Proglas je, s obzirom na činjenicu da je sadržao neka načela agrarne reforme koja je bila u pripremi, predstavljao svojevrstan uvod u obimnu zakonodavnu aktivnost usmerenu na rešavanje agrarnog problema koja je potom usledila.
Vlada je donela
Prethodne odredbe za pripremu agrarne reforme, koje su postale program agrarne reforme.
Odredbama je predviđeno da se veliki posedi brzo sekvestriraju i podele, s tim da se formalna strana (propisi i sudska odluka) naknadno reši kao i da zemlju dobiju prvenstveno zemljoradnici koji nemaju zemlje, i to onoliko koliko mogu obraditi sa svojom porodicom, s tim da prednost imaju udovice poginulih vojnika, ratni invalidi i dobrovoljci.
Oduzimaju se svi veliki posedi veći od 100 do 500 jutara, tj. 57,5 do 277,5 hektara, zavisno od kvaliteta zemlje i lokalnih prilika, a njihove površine će se podeliti zemljoradnicima, uz plaćanje odštete i privremene rente.
Posedi habsburške dinastije i onih koji su posede dobili od te dinastije oduzimaju se bez naknade.
Osnovna intencija u toku formulisanja sadržine tog propisa sastojala se u nameri da se, utvrđivanjem temeljnih načela agrarne reforme, u praksi stvori prelazno stanje kojim bi se omogućilo da seljaci dobiju zemljište od države u privremeni zakup.
Brzo delovanje imalo je za cilj da se preduprede očekivani nemiri među agrarnom sirotinjom u proleće 1919. godine.
U trećem, najobimnijem, poglavlju
Prethodnih odredaba za pripremu agrarne reforme bilo je propisano da će se svi veliki posedi na teritoriji Kraljevstva Srba, Hrvata i Slovenaca eksproprisati.
[4]
Međutim, šta će se podrazumevati pod pojmom veliki posed trebalo je da se naknadno definiše posebnim zakonom, a u skladu s posedovnim i ekonomskim prilikama pojedinih krajeva države.
Izuzetno, bez obzira na slovo prethodne odredbe, u desetom paragrafu
Prethodnih odredaba odmah su proglašeni za velike posede: a) sva fideikomisna dobra; b) svi posedi sa površinom od bar 100 do 500 kj obradivog zemljišta koji su izdati u zakup jednom zakupcu, ili koji uopšte nisu ili su samo delimično obrađeni; v) posedi koji imaju površinu od bar 100 do 500 kj (po 1600 kv hv) obradivog zemljišta, prema posedovnim i ekonomskim prilikama svog kraja.
Pored toga, naglašeno je da se svi navedeni posedi imaju odmah podvrgnuti privremenoj razdeobi i to redom od najvećeg prema sve manjem.
Bilo je propisano i da će se za eksproprisano zemljište veleposednicima davati odšteta čija visina i način isplate je trebalo naknadno da bude utvrđena odgovarajućim zakonom.
Početkom 1919. godine Povereništvo za privredu Narodne uprave u Novom Sadu napravilo je opšti pregled stanja u domenu agrarnih odnosa u Bačkoj i Banatu kako bi utvrdilo strukturu zemljišnih poseda na tom području.
Nadležno povereništvo verovatno je, u svom radu, koristilo ugarske statističke podatke sačinjene pred Prvi svetski rat.
Prema ovom pregledu, u Bačkoj su veliki posedi fizičkih lica, opštinski, državni i crkveni, zauzimali površinu od 288 120 ha, a sitni i srednji posednici imali su u svom vlasništvu 748 108 ha. U Banatu, veliki posedi su zauzimali površinu od 1 247 002 ha, a sitni i srednji 1 605 229 ha.
Polazeći, takođe, od ugarskih statističkih podataka, pisci savremenici, govoreći o potrebi sprovođenja agrarne reforme, navodili su da je u oblasti Bačke, Banata, Baranje i Srema 1910. godine bilo 38,3% ljudi bez zemlje, odnosno bilo je „1 279 718 sirotinje koja nije imala ništa ili najviše 5 jutara“.
Prema podacima do kojih je došao Nikola Gaćeša prilikom istraživanja arhivske građe u vojvođanskim arhivima, 1919. godine na području Bačke bilo je 179 velikih zemljišnih poseda, odnosno onih s površinom iznad 200 kj.
Na području Banata takvih poseda bilo je 174, a na području Srema 57.
Najveći deo u ukupnoj površini velikih poseda na području Vojvodine zauzimali su tzv. opštinski posedi 42,55%.
U vlasništvu fizičkih lica bilo je ukupno 39,85% velikih poseda na području Vojvodine.
Sprovođenje agrarne reforme na području Bačke i Banata imalo je određenu vezu sa spoljnopolitičkim odnosima Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca sa Mađarskom i Rumunijom. Jedan od elemenata koji su činili tu vezu bilo je optiranje stanovništva – veleposednika Mađara iz Kraljevine Srba, Hrvata I Slovenaca u Mađarsku, odnosno Srba iz Mađarske u Kraljevinu SHS.
Slavko Šećerov je iz Londona 3. novembra 1918. govoreći o značaju vlasničke strukture kada se radilo o velikim posedima, ukazao je na potrebu da se ona promeni, a svoju inicijativu i stav obrazložio je sledećim rečima: „...Srbija nema razloga da podupire veliki posed u novim provincijama...jer nosilac velikog poseda nije odan Srbiji i državnoj ideji; u Bosni imaju drugu veru, u Hrvatskoj drugu kulturu, u Vojvodini drugu veru, kulturu i jezik; priznanjem postojećeg poretka stvorio bi se ekonomski jak stalež koji bi postao dominantan u budućoj državi, državne bi funkcije brzo usvojio, te bi demokratije nestalo. Jer će taj stalež biti izvor svih autonomističkih tendencija za federacijom i prema tuđinu i stvaranju jedinstvene države“.
U
Naredbi koja je izdata 16. septembra 1920. precizirano je da se zemljište čiji je vlasnik strani državljanin, koji od završetka rata ne živi na teritoriji Kraljevine, a zemlju je napustio ili izdao u zakup, ima izdati u privremeni zakup agrarnim interesentima.
Takvo zemljište trebalo je da se izdaje u privremeni zakup agrarnim interesentima bez obzira na to koliku površinu je zauzimalo.
U
Naredbi je naročito bilo naglašeno da posednik strani državljanin ne gubi, usled eksproprijacije, pravo vlasništva, te da će se prilikom definitivne deobe, po mogućstvu i ranije, takvo zemljište izlučiti iz deobe i vratiti vlasnicima.
Iako je, dakle, bilo istaknuto da mađarski optanti ne gube pravo svojine na zemljištu koje će se izdati u privremeni zakup i da će im prilikom konačne deobe, po mogućstvu i ranije, ono biti vraćeno, optanti su, ipak, u Mađarskoj razvili živu kampanju protiv deobe njihovog zemljišta, u procesu agrarne reforme, u Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca.
Prvih godina posle potpisivanja Trijanonskog ugovora o miru s Ugarskom akcija optanata se, uglavnom, svodila na proteste.
Međutim, nakon što je međunarodnopravni položaj Mađarske učvršćen usledile su tužbe Međunarodnom sudu pravde u Hagu protiv Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca.
Tužbe su se, između ostalog, zasnivale na tvrdnji da je jugoslovenska država sprovodeći agrarnu reformu, uz relativno malu odštetu veleposednicima, prekršila član 250. Trijanonskog ugovora o miru.
Taj član je glasio: „Bez obzira na odredbe člana 232. i Dodatka Odeljku IV, dobra, prava i interesi Ugarskih pripadnika ili društava pod njihovim nadzorom, koji leže na teritorijama nekadašnje Austro-Ugarske monarhije neće se moći uzaptiti ili likvidirati saobrazno tim odredbama. Ta dobra, prava i interesi vratiće se zainteresovanim, oslobođeni od svake takve mere ili od svake druge mere raspolaganja, prinudne administracije ili sekvestra, preduzete od 3. novembra 1918. do stupanja u važnost ovog Ugovora. Potraživanja, koja bi na osnovu ovog člana mogli uputiti ugarski pripadnici, podneće se Mešovitom Izbornom Sudu predviđenom u članu 239“.
Tužitelji su se pozivali na činjenicu da se Kraljevina SHS potpisivanjem ugovora o miru s Ugarskom 4. juna 1920. obavezala da neće na teritoriji koja je ušla u njen sastav, a ranije je pripadala Austro-Ugarskoj, vršiti sekvestraciju i likvidaciju imanja mađarskih državljana.
U Bačkoj najviše veleposednika bilo, mađarske nacionalnosti, potom, nemačke, zatim srpske i naposletku jevrejske i bunjevačke.
Slična situacija bila je i u Banatu gde su većinu veleposednika činili Mađari (u svom vlasništvu imali su skoro ¾ od ukupne površine tamošnjih velikih poseda), zatim Jevreji, potom Nemci, a na kraju Srbi i Hrvati.
или му тај део тастатуре не ради.
