KOMPJUTERSKI PROGRAM ZA SELEKCIJA NA OVCI, KOZI, KRAVI I BIVOLI
M. Gievski1, N. Pacinovski2, B. Pala{evski2
1Avasi Mediteran Farma, Kumanovo, Makedonija
2Institut za sto~arstvo, Skopje, Makedonija
Rezime (Summary)
Napraven e teoretski prikaz na kompjuterskiot program (softver), koj se koristi vo Selekciskata stanica "Avasi Mediteran farma" vo Kumanovo, R. Makedonija. Programot e izraboten vo dve verzii i toa:
1. Osnovna verzija, nameneta za farmi kaj koi selekcijata na grlata ne od primarno zna~ewe, no sepak imaat potreba od detalen prikaz na organizacisko - ekonomskiot i upravuva~kiot aspekt na raboteweto na farmata. Vo ovoj del glavno se opfateni: nalogot za rabota, ishranata na grla vo farmata so godi{niot bilans na ishrana i veterinarnite intervencii.
2. Vtora verzija vo su{tina e kompletniot program namenet za farmi- selekciski stanici, instituti i katedri, koi profesionalno se zanimavat so selekcija, vo oblasta na mle~noto i mesodavnoto ov~arstvo. Vo ovaa verzija e predvidena i selekcija na proizvodstvo na volna i ko`i, koi postojat kako zatvoreni fajlovi.
Ovoj del gi opfa}a slednite vlezovi: grla, oploduvawe, proizvodni svojstva na grlata, veterinarni intervencii, selekcija-progeno-test, linearni kombinirani modeli za procenka, pasi{ta, ishrana i parametri za klasifikacija.
Vo sekoj od ovie vlezovi ima golem broj podvlezovi so podatoci, vrz osnova na koi se ovozmo`uva vr{ewe selekcija vrz baza na nau~no vtemeleni zaklu~oci, doneseni vrz osnova na konkretni empiriski podatoci (merewa), {to e osobeno va`no pri donesuvawe na generalna ocenka za odredeno grlo.
Klu~ni zborovi: softver, selekcija, mle~no ov~arstvo, mesodavno ov~arstvo.
Teoretski prikaz za funkcionirawe na kompjuterskiot program za selekcija vo Avasi Mediteran Farma (AMF) - Selekciska stanica Kumanovo, Makedonija
Kompjuterskiot program (softver) e razvien na Avasi Mediteran Farma - Selekciska stanica od Kumanovo, Makedonija, kako realna potreba za selekcija na ovcite kako i organizacija i rakovodewe na sovremena farma. Programot e izraboten od Marijan Gievski - dipl. soc. i Zoran Ili} - dipl. elek. in`. programer. Izvedba e vo Visual Basic.
Programot e raboten vo 2 verzii i toa:
-Osnovna verzija koja e nameneta za farmi koi ne se bavat profesionalno so selekcija vo nekoj pogolem obem, no sepak imaat potreba od kvantitativni i deskriptivni podatoci za grlata koi gi poseduvaat. Ovaa verzija stava akcent na organizacisko - ekonomskiot i upravuva~kiot aspekt na raboteweto na farmata opfateni vo delovite za:
-Nalogot za rabota so grla-fajl, preku koj na vrabotenite na najlesen mo`en na~in se dava nalog za rabota so edno ili pove}e grla /brojot ne e ograni~en/ so opisna komponenta, {to konkretno treba da se sraboti na edno ili odredena grupa na grla /pr. da se vakciniraat, da se odelat - odla~at od majkite, da im se posveti nekooe drugo posebno vnimanie i sli~no/.
-Ishranata koja opfa}a podatoci za hranitelnite vrednosti na najva`nite krmiva - nekolku najva`ni parametri (suvi materii, energija iska`ana vo MJ i krmni edinici, svarlivi proteini, sodr`ina na kalcium i fosfor, krmni smeski - sodr`ina, izrazeni vo K.E /KJ/ i drugite pogore navedeni vrednosti - parametri, no i vo ekonomski pokazateli /eura/, Nalog za ishrana so kvalitativen i kvantitativen prikaz i sekako Godi{en bilans za ishrana po kategori grla i farma. Na ovoj na~in na rakovoditelite na farmite im e maksimalno olesneto kontrolirawe na dnevnite da`bi, nedelni da`bi kako i periodi~ni, so to~ni pokazateli na kompletnata vrednost na krmivata i krmnite smeski, izrazeni vo voobi~aenite vrednosti no i vo pari /evra/.
Na rakovodstvoto na farmite im e olesneto do tolku {to programot so vnesuvawe na ekonomski vrednosti na poedini krmiva /pari/ sam gi bira najeftinite po kriterium na sodr`ina na energetski del i sodr`ina na svarlivi proteini. Na ovoj na~in se krajno olesneti godi{nite bilansi na farmite (so vnesuvawe na vrednosti - potrebni na razni kategorii grla i nivnata brojna sostojba, softverski e ovozmo`ena presmetka za potrebata na godi{ni bilansi za ishrana na farmite, so vrednosti i ekonomski pokazateli.
Percepcijata na pasisi{tata izrazena preku merewa i klasifikacija na pasi{ta, ovozmo`uvaat preku davawe na odredeni nalozi na vrabotenite, pasi{tata da se iskoristuvaat pregonski. Konsultacija so katastarski karti, implicirani softverski pri davawa na nalozi za pregonski napasuvawa se novost vo ovoj vid na programi.
Preku poglavieto "Veterinarni intervencii na farmata" e zna~ajno olesneta preventivata, vakcinite i le~eweto na grlata. Postojat mnogu brojni pregledi koi toa go ovozmo`uvaat.
Vtorata verzija e kompletniot program namenet za farmi- selekciski stanici, instituti i katedri, koi profesionalno se zanimavat so selekcija, vo oblasta na mle~noto i mesodavnoto ov~arstvo. Vo ovaa verzija e predvidena i selekcija na proizvodstvo na volna i ko`i, koi postojat kako zatvoreni fajlovi.
Sodr`inata na kompletniot program e sledna:
GRLA:
1. Osnovni informacii za grla,
/внес, корекција, бришење, прегледи/
2. Dopolnitelni informacii za grla,
3. Telesni numeri~ki merki,
4. Fenotipski - deskriptivni karakteristiki,
5. Нумеричка оцена на виме,
6. Дескриптивна оцена на виме,
7. Инстиnкти,
8. Генеза на грло - четиристепена /32 роднини/,
9. Register za jagniwa i
10. Налог за работа со јагњиња.
ОПЛОДУВАЊЕ:
11. Групирање на грла во fертилни унии,
12. Резултати од оплодување во вертилни унии,
13. Ембрио трансфер- затворен фајл, како можност,
14. Неговото величество овен-сите прегледи по критериум овен.
ПРОИЗВОДНИ СВОЈСТВА НА ГРЛАТА:
15. Контрола на млечност за одредено грло,
16. Резултати од млечност по завршени лактации,
17. Класификација на грла по млечност - по различни критериуми,
18. Стаден и {талски просек- дневно производна табела,
19. Производство на подмладок- /Јагnиња/ - по грло и фарма (преглед),
20. Производство на месо,
21. Производство на волна - затворен фајл,
22. Производство на кожи - затворен фајл.
ВЕТЕРИНАРНИ ИНТЕРВЕНЦИИ:
23. Ветеринарни интервенции.
СЕЛЕКЦИЈА - ПРОГЕНО ТЕСТ:
24. Телесни компарации - мајки: ќерки /Нумерички + Нумерички виме/,
25. Производни компарации - мајки: ќерки,
25. Телесни компарации: помеѓу ќерки на овен со другi врсничкi,
26. Производни компарации - помеѓу ќерки на овен со другi врсничкi
ЛИНЕАРНИ КОМБИНИРАНИ МОДЕЛИ ЗА ПРОЦЕНКА - затворена глава, можност:
27. Метод на најмали квадрати - LSM,
28. Метод на најдобри објективни линеарни показатели - BLUP,
29. Анимален модел - AM.
ПАСИШТА:
30. Квантитативна и квалитативна вредност на пасишта - мерења,
31. Класификации на пасишта,
32. Налог на прегонско напасување.
ИСХРАНА:
33. Годишен баланс на исхрана (по категории грла и фарма),
34. Хранителни вредности на крмива,
35. Крмни смески,
36. Периодичен налог за исхрана.
СИСТЕМ
Vo kompletnata verzija ovozmo`uva ekonomsko - operativna organizacija i menaџмент на фармите но и научна активност обезбедена преку околу 300 прегледи за едно, кое овозможува донесување на научно втемелени заклучоци, dонесени врз база на конкретни емпириски податоци (мерења) што е особено важно при донесување на генерална оценка за одредено грло.
Комплетната vерзија на програмот е особено погодна за внесување податоци, систематизирање, класифицирање и избор во млечното овчарство, тенденциски се поприсутен правец во ovaa sto~arska granka, a по многу специјалисти и најпрофитабилен правец. Од таквите сознанија и неколку глави-поглавија од комплетната вредност се однесуваат на млекопроизводсtвото, во кои се следат основните производни вредности: maslenosta na mlekoto, belkovinite, laktozata, suviot bezmasten ostatok, kazeinot, dol`inata i redot na laktacijata.
Vo ekonomsko organizaciskiot del na programot, vo fajlot za stadniot i {talskiot prosek, dnevno-proizvodnata tabela vo koja osven pratewe na stadni i {talski proseci, vozmo`no e pratewe i na randman na razli~ni mle~ni proizvodi.
Osobeno golemo vnimanie e posveteno na vimiwata na mle~nite ovci, kade programski se pratat 13 numeri~ki parametri na vimeto, kako {to se: vozrasta na merewe, datum, dol`ina na vime, rastojanie na korenot, obem na po~etokot, obem na sredina, rastojanie pome|u boskite, dlabina na desna polovina, dlabina na leva polovina, dol`ina na vimeto. Vnimanie e posveteno i na dvete boski, kade paralelno posebno se merat dol`inata, obemot na korenot, obemot na sredinata, obemot na vrvot, na koi merki dodatno se pratat u{te 9 faktografski, deskriptivni sostojbi na vimeto: povrzanost, razvienost, sostav na tkivata, boskite, razvienost, kanalite na boskite /pr. lesno proodni, sredno proodni, te{ko proodni, neproodni, sklonost kon zaboluvawe na vimeto, adaptiranost na mehani~ko molzewe, molznost, sklonost kon mastitis/.
Vrz osnova na numeri~kite vrednosti i deskriptivnite sostojbi, programot dava 2 posebni ocenki vrz osnova na vnesenite podatoci i toa numeri~ka i deskriptivna, vrz koja selekcionerot vo golema merka mo`e da donesuva odluki, osobeno poradi faktot {to vrz baza na ovie merki, na raspolagawe mu stojat golem broj na pregledi, poedine~ni i kumulativni-zbirni, so koi toj mo`e da gi podreduva grlata po bilo koj od navedenite ocenki i sostojbi, zasebno i kumulativno.
Po predlog na Institutot za sto~arstvo vo Skopje, pod ~ija neposredna kontrola i monitoring e selekciskata stanica AMF, od strana na navedeniot Institut se vr{eni numeri~ki merewa na: bazalniot obem na vime, obemot, prednata dlabina na vimeto, dlabinata, srednata {irina, zadnata {irina, obemot na boskite, visinata na vimeto, dol`ina na boskite, rastojanie na boskite. Site ovie merki se odreduvani na prazno i polno vime posebno.
Vo tek e pro{iruvawe na programot za u{te nekolku od navedenite numeri~ki parametri, so {to se zgolemuva validnosta na ocenkata na vimeto i boskite od strana na selekcionerot, a mo`nosta od gre{ki pri izbor duri i za grla koi go so~inuvaat nukleusot e svedena na minimum. Faktografski opisni parametri koi zaedno doprinesuvaat programski da se sistematiziraat i odberat grla so najpogodni vimiwa za ma{insko molzewe.
Programot obezbeduva izvedba na performans i progen test, preku telesni komparacii, vklu~uvaj}i gi i vimiwata pome|u majkite i i }erkite, proizvodnite komparacii pome|u majkite i }erkite, telesnite komparacii pome|u }erkite na ovenot so drugite vrsni~ki i proizvodnite komparacii pome|u }erkite na ovenot so drugite vrsni~ki.
Op{to prifatenata aksioma vo selekcijata deka "kolku e dobar ovenot, tolku e dobro stadoto" vo izrabotkata na programot se zema sosema seriozno i zatoa na ovenot e posveteno ogromno vnimanie, od negovite merni vrednosti, proizvodnite svojstva na negovite roditeli /preku genetskata mre`a za sekoe grlo/ smestena vo osnovni podatoci za grloto, e mo`no sledewe na 4 generacii na predci, poto~no 32 rodnini, pa do site drugi pregledi vo ogromen broj /preku 50-tina/ samo za ovenot ostanuvaat "negovoto viso~estvo ovenot" da ne ostane ne analiziran vo nieden aspekt na negovo postoewe i deluvawe.
Kako zatvoreni fajlovi se Lineranite kombinirani modeli za procenka, a toa se Metodot na najmalite kvadrati (LS), Metodot na najdobrite objektivni linearni pokazateli (BLUP) i Animalniot model (AM).
Programot e zamislen kako `iv organizam koj postojano }e se razviva i menuva, vo soglasnost so najnovite soznanija na negovite avtori, no i vrz baza na sugestiite na site dobronamerni kolegi ~ii eventualni kritiki, nedostatoci ili konkretni ukazi }e pridonesat za negova korekcija, nadopolnuvawe i usovr{uvawe. Vo naukata, apsolutni vistini ve}e odamna ne postojat, zatoa so otvoren um i nau~na ~esnost gi povikuvame site kolegi od bilo koja oblast na sto~arstvoto da dadat svoj doprinost vo modelirawe na istiot i negovo usovr{uvawe. Vozmo`ni se site kreaciii na svetskite jazici, vklu~itelno i na bugarskiot, srpskiot i hrvatskiot jazik.
LITERATURA
1. Astruc, M. J., Barillet, F., Fioretti, M., Gabina, D., Gootwine, E., Mavrogenis, P. A., Romberg, J. F., Sanna, R. S. & Stefanake, E. 2002. Report of the Working Group on Milk Recording of Sheep. Proceedings of the 33rd Biennial Session of ICAR. May 26-31, Interlaken, Switzerland.
2. Baldi, A., Chiofalo, V., Savoini, G., Pinotti, L., Politis, I. 1999. Milk quality in dairy ewes at the end of lactation. Milking and milk production of dairy sheep and goats. Proceedings of the Sixth International Symposium on the milking of small ruminants, September 26 - October 1, 1998, Athens, Greece.
3. Drozdz, A. 1994. The organization of recording and selection of dairy sheep in EC countries, the example of France and Italy. Biuletyn informacyjny-Instytut Zootechniki, Vol. 32, No. 1, pp. 13-19, 5 ref. Nowego Targu, Poland.
4. Epstein, H. 1985. The Awassi sheep with special reference to the improved dairy type. FAO Animal production and health paper 57. Rome, Italy.
5. Gabina, D., Serradilla, J. M., Guessous, F., Rihani, N., Ilham, A. 2000. Sheep and goat genetic improvement strategies. Proceedings of the joint ANPA-EAAP-CIHEAM-FAO symposium, 22-24 October 1998, pp. 193-203, 34 ref, Agadir, Morocco.
6. Gursoy, O., Kirk, K., Cebeci, Z., Pollot, E. G.1995. Genetic evaluation of growth performance in Awassi sheep. Strategies for sheep and goat breeding. Proceedings of the meeting of the joint FAO/CIHEAM Network on Sheep and Goats, Subnetwork on Animal Resources, 26-28 March, 1995, pp. 193-201, 21 ref., Sidi-Thabet, Tunisia.
7. Kominakis, A., Nitter, G., Fewson, D., Rogdakis, E. 1997. Evaluation of the efficiency of alternative selection schemes and breeding objectives in dairy sheep of Greece. Animal Science, Vol. 64, No 3, pp. 453-461, 32 ref. Institute of animal breeding and husbandry, Agricultural University of Athens, Athens, Greece.
8. Marnet, G. P., Combaud, F. J., Dano, Y. 1999. Relationships between characteristics of the teat and milkability in Lacaune ewes. Milking and milk production of dairy sheep and goats. Proceedings of the Sixth International Symposium on the milking of small ruminants, September 26 - October 1, 1998, Athens, Greece.
9. Rogan, I., Grant, T. 2001. Dairy Sheep - Production of Sheepmilk Powder. RIRDC Publication, No 01/29, RIRDC Project No AWA-2A & CCH-1A. Australia.
10. Sanna, S. R., Carta, A., Casu, S., Pilla, A. M., Pagnacco, G. 1994. Genetic evaluation of Sarda sheep breed. Zootecnica e nutrizione animale, Vol. 20, No. 6, pp. 313-318, 17 ref. Olmedo (SS), Italy.
11. Simm, G. 1998. Genetic improvement of cattle and sheep. Farming Press. Ipswich, UK.
, ali super izgleda u odnosu na neke druge, da ne govorimo o onima koji se uopšte ne predstvljaju 
, 
.
Neće, neće olovka u naše ruke!
